Psikolojinin en eski araştırma konularından biri olan ve bireylerde bilişsel, duygusal ve işlevsel bozukluklara neden olabilen histrionik kişilik bozukluğunun toplumda bilinen bir diğer ismi de histeridir. Ancak günümüzde psikoloji bilimi, histeri kavramını daha spesifik ve anlaşılır psikolojik bozukluklarla açıklamaktadır. Histrionik Kişilik Bozukluğu, dikkat çekme ve onay arayışı ile karakterize edilen bir kişilik bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip kişiler, başkalarının ilgisini çekmek için aşırı duygusal ve dramatik davranışlar sergilerler. Amerikan Psikiyatri Birliği bu rahatsızlığı genellikle gençlik döneminde başlayan ve dikkat çekme, aşırı duygusallık ve çevresi tarafından onaylanma ihtiyacı ile ortaya çıkan bir kişilik bozukluğu olarak tanımlar.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Dikkat Çekme İhtiyacı: Histrionik bireyler sürekli dikkat çekme, bulunduğu ortamda ilgi odağı olma ihtiyacı hissederler. Öyle ki bazı bireyler hem dikkat çekmek adına intihar davranışlarında bulunduğu gözlemlenmiştir.
Aşırı Duygusallık: Bireyler duygularını oldukça yoğun ve abartılı yaşar ve aktarırlar.
Cinsel Cazibe: Başkalarını etkileme isteği onların fiziksel görünüşlerine ve cinsel çekiciliklerine aşırı önem vermelerine neden olur.
Hızla Değişen Duygular: Histrionik bireyler, diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi nevrotik özelliklere sahiptirler. Bu durum duygu durumlarında büyük dalgalanmalara neden olmaktadır.
Onay Arayışı: Sürekli olarak başkalarının onayına ve beğenisine ihtiyaç duyarlar.
Manipülatif Davranışlar: Başkalarını etkilemek ve kontrol etmek adına çevresine karşı manipülatif davranışlar sergileyebilirler.
Yüzeysel İlişkiler Kurma: İlişkilerin samimi ve derin olması gerektiğini savunan histrionikler çevrelerine karşı oldukça olumlu bir izlenim bırakmaya çalışırlar. Fakat histrionik bireylerin benlik algıları çok geliştiğinden ve bunun sonucu olarak bencil davranışlar sergilediklerinden ilişkileri sürdürmede oldukça zorlanırlar. Bu özelliklerin sonucu olarak ilişkilerinin yüzeysel, derinlikten uzak ilişkiler olduğundan bahsedebiliriz.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi bu kişilik bozukluğunun temel nedenleri bilinmemekle beraber yine çok faktörlü bir bozukluk olduğu düşünülmektedir. Histrionik kişilik bozukluğunun gelişmesinde çevresel, psikososyal ve genetik, biyolojik faktörlerin etkisinden bahsetmek mümkündür.
Ailede veya yakın çevrede kişilik bozukluğu veya diğer ruh sağlığı problemlerinden biri olan bireylerin histrionik kişilik bozukluğu geliştirme riskinin daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Genetik faktörün yani kalıtımın aynı zamanda psikolojik rahatsızlıklarda sosyal öğrenme gibi bir boyutu da olabileceğinden önceki yazılarımızda bahsetmiştik. Kalıtımın haricinde beyindeki kimyasal bozulmalar da kişilik bozukluğu gelişmesinde önemli bir faktör olabilir. Beynin içinde bulunan nörotransmitter düzeylerindeki dengesizlikler (dopamin, serotonin, vb.) bireylerin duygusal düzenleme sistemini etkileyebilir.
Histrionik kişilik bozukluğuna neden olabilecek faktörler arasında bir diğer boyut da çevresel ve psikososyal faktörlerdir. Çocukluk dönemindeki aile dinamikleri, bireyin kişilik gelişiminde kritik bir rol oynar. Ebeveyn-çocuk ilişkilerinde yaşanan sorunlar, örneğin aşırı koruyucu veya ihmalkâr ebeveyn tutumları, çocuğun duygusal düzenleme yeteneğini olumsuz etkileyebilir. Özellikle duygusal ihmal veya istismar, çocuğun kendine olan güvenini ve benlik saygısını zedeleyebilir, bu da ileride sürekli onay ve dikkat arayışına yol açabilir. Ayrıca, dramatik ve dikkat çekici davranışların aile içinde veya sosyal çevrede ödüllendirilmesi, bu tür davranışların pekişmesine ve kalıcı hale gelmesine neden olabilir. Toplumsal ve kültürel etkiler de bu kişilik bozukluğunun gelişmesinde önemli bir rol oynayabilir; toplumun güzellik, başarı ve popülerlik gibi değerlere aşırı vurgu yapması, bireylerin bu değerlere ulaşmak için dikkat çekici ve dramatik davranışlar sergilemelerine yol açabilir. Erken yaşantılarda yaşanan travmalar, güvenli bağlanma eksiklikleri ve sağlıksız ilişki örüntüleri de histrionik kişilik bozukluğunun gelişiminde etkili olabilir. Bu faktörler, bireyin sürekli ilgi ve onay arayışında olmasına ve duygusal tepkilerinin aşırı ve dramatik olmasına neden olabilir.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Tanısı Almak
Diğer kişilik bozuklukları ve birçok psikolojik rahatsızlıkta olduğu gibi bu kişilik bozukluğu için de tanı almak için uzman bir görüşe ihtiyaç vardır. Bu aşamada uzman bir terapist tarafından yapılacak klinik gözlemler oldukça elzemdir.
Histrionik Kişilik Bozukluğ Tedavisi
Histrionik Kişilik Bozukluğu tedavisi genellikle uzun vadeli bir süreçtir ve bireyin semptomlarını yönetmesine, daha sağlıklı davranış kalıpları geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlar. Tedavi, bireysel terapi, grup terapisi ve gerektiğinde ilaç tedavisini içerebilir.
Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT): Histrionik kişilik bozukluğu tedavisinde sıklıkla kullanılan bir yöntemlerden biri bireysel terapide en yaygın terapi ekollerinden biri olan bilişsel davranışçı terapidir. Bu terapi, bireyin düşünce ve davranış kalıplarını tanımasına ve değiştirmesine yardımcı olur. Terapi sırasında, bireyin dramatik ve dikkat çekici davranışlarının arkasındaki düşünceler ve duygular üzerinde çalışılır. Terapist, bireyin daha sağlıklı ve etkili iletişim ve ilişki kurma becerileri geliştirmesine yardımcı olur.
Psikodinamik Terapi: Bu terapi türü, bireyin geçmişteki deneyimlerinin ve bilinçdışı süreçlerinin mevcut davranışlarını nasıl etkilediğini anlamasına yardımcı olur. Histrionik kişilik bozukluğuna sahip bireylerin, çocukluk dönemindeki ilişkileri ve travmaları keşfetmeleri ve bu deneyimlerin şu anki ilişkilerine nasıl yansıdığını anlamaları sağlanır. Sonuç olarak bireyin işlevselliğine etki eden ve bilinçdışı süreçlerin sebep olduğu davranış kalıpları tespit edilir ve değiştirilmeye daha işlevsel davranış kalıpları benimsetilmeye çalışılır.
Şema Terapi: Histrionik Kişilik Bozukluğu tedavisinde şema terapi, etkili bir terapi seçeneği olarak değerlendirilebilir. Şema Terapi, kronik ve derinlemesine kökleşmiş psikolojik sorunlarla başa çıkmak için geliştirilmiş bütünsel bir yaklaşımdır ve Histrionik kişilik bozukluğunun temelinde yatan işlevsiz şemaları ve başa çıkma stillerini ele alır. Bu terapi sürecini 3 başlık altında sıralamak mümkündür: İşlevselliğe sebep olan şemaların tanımlanması, başa çıkma stilleri ve şema modlarının belirlenmesi, duygusal ve bilişsel değişim.
Bu terapi ekolleri, histrionik kişilik bozukluğunun tedavisinde farklı yaklaşımlar sunarak bireylere seçim özgürlüğü sunar. Terapi, hastanın ihtiyaçlarına göre bireyselleştirilebilir.
Son olarak histrionik kişilik bozukluğu tedavisinde ilaçlar genellikle birincil tedavi yöntemi olarak kullanılmaz, ancak eşlik eden depresyon, anksiyete veya diğer ruhsal sağlık sorunları varsa ilaç tedavisi yararlı olabilir. Antidepresanlar, anksiyolitikler veya antipsikotikler, semptomları yönetmede yardımcı olabilir. İlaç tedavisi, genellikle bir psikiyatrist tarafından değerlendirilir ve reçete edilir.