Gaslighting, kişinin kendi algı, duygu ve düşüncelerine olan güvenini sarsmayı amaçlayan bir manipülasyon taktiği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu psikolojik manipülasyon yöntemi, manipülatörün karşı tarafı kendi akıl sağlığı ve gerçeklik algısı konusunda şüpheye düşürmesi ile karakterize olur. Gaslighting terimi 1938 yılında Patrick Hamilton tarafından yazılan ve 1944 yılında filme uyarlanan ‘’Gaslight’’ adlı oyundan gelmektedir. Terimin psikoloji literatürüne geçmesine neden olan filmde, bir adam karısını akıl hastası olduğuna inandıracak şekilde evdeki gaz lambalarını hafifçe karartır ve bu durum kadının kendi gerçeklik algısı ve akıl sağlığını sorgulamasına neden olur.
Gaslighting genellikle narsistik kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu veya psikopati gibi kişilik bozukluklarına sahip bireylerde rastladığımız bir durumdur. Ancak bu manipülasyon, aynı zamanda romantik ilişkilerde, aile ilişkilerinde, iş ortamımızda bile karşımıza çıkabilmektedir. Karşı tarafı istediğimiz gibi yönlendirebilme ve algısı üzerinde bir güce sahip olmamıza neden olan gaslighting, empati gibi duygulardan yoksun kişilik bozukluğuna sahip bireylerce uygulandığında ciddi sonuçlar doğurabilmektedir.
Gaslighting Belirtileri Nelerdir?
Gaslighting birkaç temel strateji üzerine kurulu bir manipülasyon çeşididir.
- Gerçeklik Algısını Bozma: Gaslighting yapan kişi, olayların gerçekliğini saptırır ve inkâr eder. Örneğin, bir tartışma arasında söylenen bir şeyi inkâr edebilir veya hiç söylenmeyen şeyi ciddi bir şekilde söylendiğini iddia ederek çevresini buna inandırarak kurbanının zihnini sorgulamasına neden olabilir. ‘’ben böyle bir şey söylemedim.’’, ‘’Yine kafandan uyduruyorsun.’’, ‘’Bunlar senin hayal gücünün ürünü.’’ gibi ifadeler sıklıkla kullanılır.
- Duygusal Manipülasyon: Gaslighting uygulayan bireyler, kurbanlarının duygusal tepkilerini abartılı veya mantıksız olarak tanımlar. Bu durum, kurbanın duygusal tepkilerini sorgulamasına ve kendi duygusal durumu hakkında kendini kötü hissetmesine yol açabilir. ‘’Sen her zamanki gibi aşırı tepki veriyorsun’’ veya ‘’Senin duyguların hep çok karmaşık zaten’’ gibi ifadeler kullanarak kurbanın duygusal dengesini bozmayı amaçlar.
- İzolasyon: Gaslighting uygulayan kişiler, kurbanlarını çevrelerinden izole etmeye çalışırlar. Aile üyeleri veya arkadaşlar gibi kurbanı destekleyen kişiler hakkında kötü konuşarak veya bu kişilerin kurbana karşı düşmanca davranışlar sergilediğini iddia ederek onu çevresinden izole olmaya zorlayabilir. Bu davranışın arkasında kurbanına psikolojik destek sağlayan sosyal çevreden onu uzaklaştırarak zihinsel dengesini daha çabuk ve etkili bozma amacı vardır. Bu izolasyon, kurbanın manipülatöre daha bağımlı hale gelmesine neden olur.
- İnkâr ve Suçlama: Gaslighting uygulayan manipülatör, yaptıkları hataları veya yanlış davranışları inkâr ederek suçu kurbana yüklerler. Bu da kurbanın kendini sürekli olarak hatalı ve suçlu hissetmesine yol açar. Manipülatör, kurbanın geçmişte yaptığı hataları sürekli olarak gündeme getirerek kendilerini haklı çıkarma çabasındadır.
Bu özelliklere ek olarak gaslighting uygulayan manipülatör, sık sık kurbanı için önemli olan şeyleri eleştirme ve kurbanını sık sık başkalarının önünde küçük düşürme eğilimindedir.
Gaslihting’e Uğradığımızı Nasıl Anlarız?
Gaslighting, kişinin kendine olan güvenini ve gerçeklik algısını zedelemeye yönelik bir manipülasyon tekniği olduğundan, bu duruma maruz kalıp kalmadığımızı anlamak bazen zor olabilir. Eğer duygusal manipülasyona uğradığınızı düşünüyorsanız, kendinize aşağıdaki soruları sormanız bu konuda farkındalık kazanmanıza yardımcı olabilir:
- Kendimi Sürekli Olarak Suçlu veya Yetersiz Hissediyor Muyum?: Gaslighting uygulayan bireyler, kurbanlarını sürekli suçlar ve onların kendilerini yetersiz hissetmesine neden olur. Eğer sık sık kendinizi suçlu hissediyor, başınıza gelen şeylerin hep sizin suçunuz olduğunu düşünüyorsanız ve ne kadar çabalarsanız çabalayın asla yeterince iyi olmadığınızı hissediyorsanız bu manipülasyonların bir sonucu olabilir.
- Kendi Algılarıma Güveniyor Muyum?: Kendinizi sürekli kendi algılarınızı ve anılarınızı sorgular halde buluyor musunuz? Bir olayın gerçek mi yoksa sizin hayal ürününüz mü olduğundan emin olamıyorsanız bu durum gaslighting’e maruz kaldığınız anlamına gelebilir. Manipülatörler, gerçekliği çarpıtarak ve olayları farklı bir şekilde anlatarak kurbanın kendi algılarına olan güvenini adım adım yıkar.
- Çevremde Duygularımı Mantıksız veya Abartılı Olduğunu Söyleyen Birileri Var mı?: Gaslighting sırasında, manipülatörler genellikle kurbanlarının duygularını küçümser veya mantıksız olarak tanımlar. ‘’Sen çok abartıyorsun’’ veya ‘’Sen çok hassassın’’ gibi ifadeler kurbanının duygularını küçümsemek ve onu suçlu hissettirmek için en çok başvurduğu ifadelerdendir. Bu tür ifadelerle sıkça karşılaşıyorsanız, bu gaslighting’e uğradığınız anlamına gelebilir.
- Sosyal Çevremden İzole Edildiğimi Hissediyor Muyum?: Manipülatörler, kurbanlarını desteklerinden yoksun bırakmak için onları sosyal çevrelerinden izole etmeye çalışırlar. Eğer yakın arkadaşlarınızdan veya ailenizden uzaklaştığınızı hissediyorsanız, ya da manipülatörünüz sizi onların size karşı olduğu konusunda ikna etmeye çalışıyorsa, bu bir gaslighting belirtisi olabilir.
- Karşımdaki Kişi Sürekli Söylediklerini İnkar Ediyor mu?: Gaslighting’in yaygın bir taktiği, daha önce söylenen şeyleri ikna etmektir. ‘’Ben böyle bir şey söylemedim’’ veya ‘’Yanlış hatırlıyorsun’’ gibi ifadelerle sık sık karşılaşıyor ve bu tip tartışmalarda kendinizi acaba yanlış mı hatırlıyorum diye sorguluyorsanız bir tür gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz. Manipülatörler, kendi sözlerini inkâr ederek kurbanlarını kendi hafızalarından ve gerçeklik algılarından şüpheye düşürmeye çalışırlar.
- Kendi Değerime Olan İnancım Azaldı mı?: Gasligting’e maruz kalan kişiler zamanla kendilerini değersiz, yetersiz ve eksik hissetmeye başlayabilirler. Bu durum onların öz güven ve bazı öz saygı sorunları yaşamalarına neden olabilir. Kendinizi sürekli olarak olumsuz bir şekilde değerlendiriyor ve kendi değerinizden şüphe ediyorsanız, bu durum gaslighting’in bir sonucu olabilir.
Gaslighting’den Korunmak ve Kurtulmak
Eğer bu sorulara yanıtlarınız evet ise, gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz. Gaslighting’e karşı kendinizi korumak için şu adımları atabilirsiniz:
Kendi Gerçekliğinize Güvenin: Gaslighting temelinde sizin gerçeklik algınızı sarsmak vardır. Bu yüzden kendi gerçeklik algınıza güvenerek adım atmak gaslighting’i önlemenin en temel adımıdır. Eğer bir şeylerden emin değilseniz olayları yazmak veya güvendiğiniz bir üçüncü şahısla konuşmak faydalı olabilir.
Duygularınızı Kabul Edin: Gaslighting sırasında manipülatör duygularınızı sorgulayabilir veya küçümseyebilir. Duygularınızı kabul etmek ve onları ifade etmekten çekinmemek size duygusal manipülasyon uygulayan manipülatörünüzün önüne büyük bir engel koyar.
Sınırlar Koyun: Kendinize karşı saygılı olmak ve manipülatörün sizi kontrol etmesine izin vermeyin. Sınırlar koymak ve bu sınırlara sadık kalmak, manipülasyonun etkisini azaltabilir.
Destek Alın: Gaslighting kurban için oldukça büyük sonuçlar doğurabilecek bir manipülasyon çeşididir. Gaslighting’e maruz kaldığımız dönem ve sonrası birey için oldukça yıpratıcı olabilir. Manipülatör tarafından sosyal desteği azaltılan kurban sosyal çevreden izole bir şekilde kendini kurtarmaya çalışır. Fakat bu durumda aile üyeleriniz, arkadaşlarınız ya da psikologlardan profesyonel destek almak oldukça faydalı olacaktır. Bu durumunuzu daha net görmenizi ve size zarar veren düşüncelerden daha rahat kurtulmanıza yardımcı olur.